Sustainability, public policies, socio-environmental, development, natural resources, cultures
Civilizational Crisis and Rural Modernization: Approach from a Transdisciplinary and Complex Epistemology
PDF (Español (España))
XML (Español (España))

Keywords

agroecology
intersectorial dialogues and collaborations
socio-environmental co-construction
social (self)organization and cohesion
sustainability

How to Cite

Subercaseaux-Ugarte, D., & Toledo, V. (2025). Civilizational Crisis and Rural Modernization: Approach from a Transdisciplinary and Complex Epistemology. Sociedad Y Ambiente (Society & Environment), 2025(28), 1–13. https://doi.org/10.31840/sya.v2025i28.3053

Abstract

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Aliquam posuere, urna vel fermentum auctor, odio enim luctus dolor, sagittis blandit leo ante eget erat. Ut et lorem magna. Quisque elementum pretium neque, eu faucibus nulla mollis nec. Maecenas in neque tellus. Integer facilisis fringilla enim feugiat auctor. Nulla facilisi. Ut tristique iaculis faucibus. In suscipit magna ante, sed pharetra orci pharetra eget. Aenean malesuada, tortor sit amet sagittis varius, sapien tellus blandit est, eu iaculis ipsum justo sed lorem. Duis eu turpis et mauris mattis vulputate ac in magna. Pellentesque tristique ligula ac enim dignissim, vel ultrices ante interdum. Sed placerat ullamcorper semper. Aliquam erat volutpat. Suspendisse augue mi, luctus quis gravida sed, consequat id nibh. Ut bibendum congue mi in elementum. Vestibulum vehicula risus id nisl laoreet laoreet. Proin lorem risus, bibendum ac ullamcorper ullamcorper, aliquam vitae turpis. Aliquam vestibulum egestas libero, in volutpat nulla condimentum sit amet. Orci varius natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. In tincidunt sagittis nunc id ultricies. Quisque imperdiet augue ut purus mattis, id pharetra elit lacinia. Nullam iaculis arcu sed nisl iaculis.

https://doi.org/10.31840/sya.v2025i28.3053
PDF (Español (España))
XML (Español (España))

References

Altieri, Miguel (1999). Agroecología. Bases científicas para una agricultura sustentable. Montevideo, Uruguay: Nordan-Comunidad, 339 pp.

Altieri, Miguel y Nicholls, Clara (2000). Agroecology: Theory and Practice for a Sustainable Agriculture. Ciudad de México, México: FAO/PNUMA, 250 pp.

Astier, Marta; Pérez, Esperanza; Orozco, Quetzal; Patricio, María, y Moreno, Ana (2011). “Sistemas agrícolas, conocimiento tradicional y agrobiodiversidad: El maíz en la cuenca del Lago de Pátzcuaro”. En Arturo Argueta, Mónica Gómez, y Jaime Navia (coords.), Conocimiento tradicional, innovación y reapropiación social. Morelia, México: UNAM/ Unión Europea/Conacyt, pp. 121-147.

Bocco, Gerardo y Winklerprins, Antoinette (2015). “General Principles behind Traditional Environmental Knowledge: The Local Dimension in Land Management”. Geographical Journal, 182(4), pp. 375-383. https://doi.org/10.1111/geoj.12147

Brugnach, Marcela y Özerol, Gul (2019). “Knowledge Co-Production and Transdisciplinarity: Opening Pandora’s Box”. Water, 11(10), pp. 1-6. https://doi.org/10.3390/w11101997

Casas, Alejandro; Parra, Fabiola; Blancas, José; Rangel-Landa, Selene; Vallejo, Mariana; Figueredo, C.J., y Moreno-Calles, Ana (2016). “Origen de la domesticación y la agricultura: cómo y por qué”. En Alejandro Casas, Juan Torres-Guevara y Fabiola Parra (eds.), Domesticación en el continente americano. Ciudad de México, México: UNAM/UNALM, pp. 189-224.

Castillo, Alicia; Torres, A.; Velázquez, Alejandro, y Bocco, Gerardo (2005). “The Use of Ecological Science by Rural Producers: A Case Study in Mexico”. Ecological Applications, 15(12), pp. 745-756. https://doi.org/10.1890/03-5360

Chamala, Shankariah (2005). “Social and Environmental Impacts of Modernization of Agriculture in Developing Countries”. Environmental Impact Assessment Review, 10(1-2), pp. 219-231. https://doi.org/10.1016/0195-9255(90)90021-Q

Eakin, Hallie y Lemos, María (2010). “Institutions and Change: The Challenge of Building Adaptive Capacity in Latin America”. Global Environment Change, 20(1), pp. 1-3. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2009.08.002

Escobar, Arturo (2005). Más allá del tercer mundo. Globalización y diferencia. Bogotá, Colombia: Instituto Colombiano de Antropología e Historia, 274 pp.

Fisher, Christopher; Pollard, Helen; Israde, Isabel; Garduño, Victro y Banerjee, Subir (2003). “A Reexamination of Human-Induced Environmental Change within the Lake of Patzcuaro Basin”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 100(10), pp. 4957-4962.

Funtowicz, Silvio y Ravetz, Jerome (1993). “Science for the Post-Normal Age”. Futures, 25(7), pp. 739-755.

Gastó, Juan; Subercaseaux, Diego; Vera, Leonardo, y Tomic, Tonci (2012). “Agriculture and Rurality as Constructor of Sustainable Cultural Landscape”. En Murat Ozyavuz (ed.), Landscape Planning. Londres, Reino Unido: IntechOpen, pp. 151-176.

Gibbons, Michael; Limoges, Camille; Nowotny, Helga; Schwartzman, Simon; Scott, Peter, y Trow, Martin (1994). The New Production of Knowledge: The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies. Londres, Inglaterra: Sage, 191 pp.

Giraldo, Omar (2018). Ecología política de la agricultura. Agroecología y posdesarrollo. San Cristóbal de Las Casas, México: El Colegio de la Frontera Sur, 211 pp.

Giraldo, Omar (ed.) (2022). Conflictos entre mundos. Negación de la alteridad, diferencia radical, ontología política. San Cristóbal de Las Casas, México: El Colegio de la Frontera Sur , 305 pp.

Gliessman, Stephen (1997). Agroecology: Ecological Processes in Agriculture. Michigan, EUA: Ann Arbor Press, 357 pp.

González, Humberto (2014). “Specialization on a Global Scale and Agrifood Vulnerability: 30 Years of Export Agriculture in Mexico”. Development Studies Research, 1(1), pp. 295-310. https://doi.org/10.1080/21665095.2014.929973

Guzmán, Gloria; González de Molina, Manuel, y Sevilla, Eduardo (eds.) (2000). Introducción a la agroecología como desarrollo rural sostenible. Madrid, España: Mundi-prensa, 535 pp.

Haidar, Julieta (2021). “La pandemia del coronavirus desde la complejidad y la transdisciplinariedad”. Pensamiento al margen. Revista digital de ideas políticas, Número Especial 1, pp. 7-19.

Jahn, Thomas; Bergmann, Matthias, y Keil, Florian (2012). “Transdisciplinarity: Between Mainstreaming and Marginalization”. Ecological Economics, 79, pp. 1-10. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2012.04.017

Kates, Robert (2011). “What Kind of a Science is Sustainability Science?”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America , 108(49), pp. 19449-19450.

Kates, Robert; Clark, William; Corell, Robert; Hall, J. Michael; Jaeger, Carlo; Lowe, Ian; MacCarthy, James J.; Schellnhuber, Hans Joachim; Boli, Bert; Dickson, Nancy M.; Fauchex, Sylvie; Gallopin, Gilberto C.; Grübler, Arnulf; Huntley, Brian; Jäger, Jill; Jodha, Narpat S.; Kasperson, Roger E.; Mabogunje, Akin; Matson, Pamela; Mooney, Harold; Moore III, Berrien; O’Riordan, Timothy, y Svedin, Uno (2001) “Sustainability science”. Science, 292(5517), pp. 641-642.

Kimbrell, Andrew (ed.) (2002). Fatal Harvest: the Tragedy of Industrial Agriculture. Washington, EUA: Island Press, 369 pp.

Klein, Julie (2004). “Prospects for Transdisciplinarity”. Futures, 36(4), pp. 515-526.

Klein, Julie (2014). “Discourses of Transdisciplinarity: Looking Back to the Future”. Futures, 63, pp. 68-74. https://doi.org/10.1016/j.futures.2014.08.008

Klein, Julie; Grossenbacher-Mansuy, Walter; Häberli, Rudolf; Bill, Alain; Scholz, Roland, y Welti, Mirtha (eds.) (2001). Transdisciplinarity: Joint Problem Solving among Science, Technology, and Society. Berlín, Alemania: Birkhäuser Verlag, 332 pp.

Lang, Daniel; Wiek, Arnim; Bergmann, Matthias; Stauffacher, Michael; Martens, Pim; Moll, Peter; Swilling, Mark, y Thomas, Christopher (2012). “Transdisciplinary Research in Sustainability Science: Practice, Principles, and Challenges”. Sustainability Science, 7, pp. 25-43. https://doi.org/10.1007/s11625-011-0149-x

Leff, Enrique (2004). Racionalidad ambiental. La reapropiación social de la naturaleza. Ciudad de México, México: Siglo XXI, 511pp.

Levi-Strauss, Claude (1964). El pensamiento salvaje. Ciudad de México, México: Fondo de Cultura Económica, 213 pp.

Li, Bai-Lian (2000). “Why is the Holistic Approach Becoming so Important in Landscape Ecology?”. Landscape and Urban Planning, 50(1-3), pp. 27-41. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(00)00078-5

Lowder, Sarah; Sánchez, Marco, y Bertini, Raffaele (2021). “Which Farms Feed the World and has Farmland become more Concentrated?”. World Development, 142, pp. 1-15. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2021.105455

Maheshwari, Basant; Varua, Maria; Ward, John; Packham, Roger; Chinnasamy, Pennan; Dashora, Yogita; Dave, Seema; Soni, Prahlad; Dillon, Peter; Purohit, Ramesh; Shah, Tushaar; Oza, Sachin; Singh, Pradeep; Prathapar, Sanmugan; Patel, Ashish; Jadeja, Yogesh; Thaker, Brijen; Kookana, Rai; Grewal, Harsharn; Yadav, Kamal; Mittal, Hemant; Chew, Michael, y Rao, Pratap (2014). “The Role of Transdisciplinary Approach and Community Participation in Village Scale Groundwater Management: Insights from Gujarat and Rajasthan, India”. Water, 6(11), 3386-3408. https://doi.org/10.3390/w6113386

Mapes, Cristina; Toledo, Víctor Manuel; Barrera-Bassols, Narciso, y Caballero, Javier (1994). “La agricultura en una región indígena: La cuenca del lago de Pátzcuaro”. En Teresa Rojas Rabiela (ed.), Agricultura indígena: pasado y presente. Ciudad de México: CIESAS/Ediciones de la Casa Chata, pp. 275-341.

Martín-López, Berta; González, José, y Vilardy, Sandra (coords.) (2012). Guía docente Ciencias de la sostenibilidad. Madrid, España: Universidad del Magdalena/Instituto Humboldt/Universidad Autónoma de Madrid, 145 pp.

Max-Neef, Manfred (2005). “Foundations of Transdisciplinarity”. Ecological Economics , 53(1), pp. 5-16. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2005.01.014

Merçon, Juliana; Ayala-Orozco, Bárbara, y Rosell, Julieta (coords.) (2018). Experiencias de colaboración transdisciplinaria para la sustentabilidad. Ciudad de México, México: CopIt ArXives, 206 pp.

Merino, Leticia (2006). “Apropiación, instituciones y gestión sostenible de la biodiversidad”. Gaceta Ecológica, 78, pp. 11-27.

Morin, Edgar (1990). Introducción al pensamiento complejo. Barcelona, España: Gedisa, 172 pp.

Morin, Edgar (2000). El desafío del siglo XXI: unir los conocimientos. La Paz, Bolivia: Plural, 492 pp.

Morin, Edgar (2004). “La epistemología de la complejidad”. Gazeta de Antropología, 20, pp. 1-20.

Naveh, Zev (1998). “Culture and Landscape Conservation: A Landscape-Ecological Perspective”. En B. Gopal, P. Pathak y K. Saxena (eds.), Ecology Today: An Anthology of Contemporary Ecological Research. Nueva Delhi, India: International Publications, pp. 19-48.

Naveh, Zev (2000). “What is Holistic Landscape Ecology? A Conceptual Introduction”. Landscape and Urban Planning , 50(1-3), pp. 7-26. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(00)00077-3

Nicolescu, Basarab (2005). “Transdisciplinarity - Past, Present and Future”. Brasil: II World Congress of Transdisciplinarity, 24 pp. https://www.tercercongresomundialtransdisciplinariedad.mx/wp-content/uploads/2019/08/Transdisciplinarity-past-present-and-future.pdf

Nicolescu, Basarab (2014). “Methodology of Transdisciplinarity”. World Futures, 70(3-4), pp. 186-199. https://doi.org/10.1080/02604027.2014.934631

Orozco-Ramírez, Quetzal y Astier, Marta (2017). “Socio-Economic and Environmental Changes Related to Maize Richness in Mexico’s Central Highlands”. Agriculture and Human Values, 34, pp. 377-391. https://doi.org/10.1007/s10460-016-9720-5

Ostrom, Elinor (1990). Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action. Cambridge, Inglaterra: Cambridge University Press, 281 pp.

Ostrom, Elinor (2014). “Más allá de los mercados y los Estados: gobernanza policéntrica de sistemas económicos complejos (Conferencia de recepción del Premio Nobel de Economía)”. Revista Mexicana de Sociología, 76, pp. 15-70.

Perrings, Charles; Duraiappah, Anantha; Larigauderie, Anne, y Mooney, Harold (2011). “The Biodiversity and Ecosystem Services Science-Policy Interface”. Science, 331(6021), pp. 1139-1140.

Rapport, David (2007). “Sustainability Science : An Ecohealth Perspective”. Sustainability Science , 2, pp. 77-84. https://doi.org/10.1007/s11625-006-0016-3

Röling, Neils (2000). Gateway to the Global Garden: Beta/Gamma Science for Dealing with Ecological Rationality. Ontario, Canadá: University of Guelph, 51 pp.

Scholz, Ronald (2001). “The Mutual Learning Sessions”. En Julie Klein, Walter Grossenbacher-Mansuy, Rudolf Häberli, Alain Bill Ronald Scholz y Mirtha Welti (eds.), Transdisciplinarity: Joint Problem Solving among Science, Technology and Society. An Effective Way for Managing Complexity. Berlín, Alemania: Birkhäuser Verlag , pp. 117-129.

Spangenberg, Joachim (2011). “Sustainability Science : A Review, an Analysis and some Empirical Lessons”. Environmental Conservation, 38(3), pp. 275-287. https://doi.org/10.1017/S0376892911000270

Speelman, Erika; Groot, Jeroen; García-Barrios, Luis; Kok, Kasper; van Keulen, Herman, y Tittonell, Pablo (2014). “From Coping to Adaptation to Economic and Institutional Change–Trajectories of Change in Land-Use Management and Social Organization in a Biosphere Reserve Community, Mexico”. Land Use Policy, 41, pp. 31-44. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2014.04.014

Subercaseaux, Diego; Gastó, Juan; Ibarra, José Tomás, y Arellano, Eduardo (2020). “Construction and Metabolism of Cultural Landscapes for Sustainability in the Anthropocene”. Sustainability, 12(16), pp. 1-11. https://doi.org/10.3390/su12166301

Subercaseaux, Diego; Moreno-Calles, Ana; Astier, Marta, y Hernández, José (2021). “Emerging Agro-Rural Complexities in Occident Mexico: Approach from Sustainability Science and Transdisciplinarity”. Sustainability, 13(6), pp. 1-28. https://doi.org/10.3390/su13063257

Toledo, Víctor (2023). “El triángulo alimentario”. Cuadernos de cultura alimentaria, salud y medio ambiente, 6, pp. 1-40.

Toledo, Víctor; Alarcón-Cháires, Pablo, y Barón, Lourdes (2002). La modernización rural de México: un análisis socio-ecológico. Ciudad de México, México: SEMARNAP/INEGI/UNAM, 130 pp.

Toledo, Víctor; Alarcón-Cháires, Pablo, y Barrera-Bassols, Narciso (2018). Etnoecología mesoamericana. Ciudad de México, México: UNAM , 11 pp.

Toledo, Víctor; Álvarez, Pedro, y Ávila, Patricia (coords.) (1992). Plan Pátzcuaro 2000. Ciudad de México, México: Fundación Friedrich Ebert, 320 pp.

Toledo, Víctor y Barrera-Bassols, Narciso (1984). Ecología y desarrollo rural en Pátzcuaro. Ciudad de México, México: UNAM , 225 pp.

Toledo, Víctor y Barrera-Bassols, Narciso (2008). La memoria biocultural. La importancia ecológica de las sabidurías tradicionales. Barcelona, España: Icaria, 100 pp.

Toledo, Víctor y Ortiz-Espejel, Benjamín (2014). México. Regiones que caminan hacia la sustentabilidad. Una geopolítica de las resistencias bioculturales. Puebla, México: Universidad Iberoamericana de Puebla, 146 pp.

van der Ploeg, Jan (2018). “From De-To Repeasantization: The Modernization of Agriculture Revisited”. Journal of Rural Studies, 61, pp. 236-243. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2017.12.016

Velázquez, Verónica (2019). Territorios encarnados. Extractivismo, comunalismos y género en la Meseta P’urhépecha. Guadalajara, Ciudad de México, México: Universidad de Guadalajara/CIESAS/Jorge Alonso, 195 pp.

Villoro, Luis (2008). Creer, saber, conocer. Ciudad de México, México: Siglo XXI , 312 pp.

von Bertalanffy, Ludwig (1975). Perspectives of General System Theory. Nueva York, EUA: Springer, 183 pp.

Weinstein, Michael (2010). “Sustainability Science : The Emerging Paradigm and the Ecology of Cities”. Sustainability Science Practice and Policy, 6(1), pp. 1-5. https://doi.org/10.1080/15487733.2010.11908037

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Copyright (c) 2025 Diego Subercaseaux-Ugarte and Víctor Toledo

Downloads

Download data is not yet available.